ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
1.4. Η πιθανή παλαιότερη έκταση των βλάχικων εγκαταστάσεων στα ανατολικά του Αξιού

Οι σημερινοί Βλαχομογλενίτες είναι ίσως ό,τι απέμεινε από μία πολυπληθέστερη άλλοτε βλάχικη πληθυσμιακή ομάδα. Η συρρίκνωση του βλάχικου στοιχείου φαίνεται πως συνεχίστηκε και στους πρώτους οθωμανικούς χρόνους. Κάποιες παραδόσεις των μογλενίτικων χωριών αναφέρουν πως, μέχρι την εγκατάσταση των τουρκικών πληθυσμών κατά μήκος του Αξιού, ο αριθμός τους ήταν πολύ μεγαλύτερος και εκτεινόταν προς τα χαμηλότερα μέρη της κοιλάδας του ποταμού, ακόμη και στα μέρη πέρα από την ανατολική όχθη του.²⁸⁹ Δύσκολα θα μπορούσαμε να βασιστούμε σε παραδόσεις που αναφέρονται σε τόσο μακρινούς χρόνους. Ωστόσο κάποιες ισχυρότερες πηγές έρχονται προς ενίσχυση των παραδόσεων αυτών.

Μετά το θάνατο του Σέρβου αυτοκράτορα Δουσάν, στα 1355, η βραχύβια αυτοκρατορία που δημιούργησε διασπάστηκε και πέρασε τμηματικά στα χέρια διαφόρων επιγόνων και τοπικών ηγεμόνων και ηγεμονίσκων. Όταν στα 1373 οι Οθωμανοί κινήθηκαν για να καταλάβουν τις Σέρρες και τα γύρω μακεδονικά εδάφη, ένας από αυτούς τους ηγεμόνες φέρεται πως ήταν κάποιος Βόγδαν ή Βογδάνος (σλαβικής προέλευσης όνομα Δοξασμένος από το Θεό), ο οποίος λέγεται ότι κατείχε την περιοχή ανάμεσα στις Σέρρες και τον Αξιό και ίσως ένα μέρος της Χαλκιδικής.²⁹⁰ Ο Π. Αραβαντινός θεωρεί πως ο Βογδάνος ήταν βλάχικης καταγωγής, αν και η εκδοχή αυτή θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με επιφυλακτικότητα.²⁹¹ Άγνωστο επίσης παραμένει αν ο Βογδάνος, Βλάχος ή όχι, ηγεμόνευε και κάποιους Βλάχους κατοίκους στην περιοχή αυτή. Ωστόσο η περιορισμένη έστω παρουσία Βλάχων στην Κεντρική Μακεδονία μοιάζει να είναι σίγουρη, ακόμη και μετά την ολοκλήρωση της κατάχτησής της από τους Οθωμανούς. Το 1449 κάποιοι Βλάχοι παρουσιάζονται σε κτήματα του μοναστηριού της Ελεούσας, ενός μοναστηριού που στέκει ακόμη στα υψώματα δυτικά της Στρώμνιτσας.²⁹²

Πολύ αργότερα, υπάρχουν αναφορές πως στις περιοχές ανατολικά του Αξιού, όπου φέρεται να εξούσιαζε άλλοτε ο Βογδάνος, κατοικούσαν και Βλάχοι. Οι αναφορές αυτές προέρχονται από τους Τούρκους περιηγητές Εβλιγιά Τσελεμπή και Χατζή Κάλφα, οι οποίοι πέρασαν από την περιοχή κατά τη διάρκεια του β' μισού του 17^ου αιώνα (1650-1700). Ο Χατζή Κάλφα αναφέρει πως στο χωριό Λάντζα κατοικούσαν Ρωμιοί, Σέρβοι και Μπογντάνοι. Με το όνομα Μπογντάνοι εννοεί ίσως κάποιους παλαιούς υποτακτικούς του Βογδάνου, πιθανότατα βλάχικης καταγωγής, που υπήρχαν ακόμη στην περιοχή. Η ηγεμονία του Βογδάνου και η επιβίωση των υποτακτικών θα πρέπει να στάθηκαν η αιτία ώστε να πάρει το όνομα Μπόγνταν τοπωνυμική χρήση. Μπογδάνος ονομάζεται μέχρι και σήμερα ο ποταμός που πηγάζει από τα Κρούσια (Δύσωρο, Μαυροβούνι ή Καραντάγ) και χύνεται στη λίμνη του Αγίου Βασιλείου ή Κορωνεία. Επιπλέον, είναι γνωστό πως, κατά τους οθωμανικούς χρόνους, η μικρή διοικητική διαίρεση (ναχιές) που είχε ως κέντρο της το Σωχό ονομαζόταν «Μπογντάν ναχιέ». Ο Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει πιο καθαρά πως γύρω στα 1660 στο Λαγκαδά ανάμεσα σε Ρωμιούς και Βούλγαρους υπήρχαν και Βλάχοι. Επιπλέον, αφήνει να εννοηθεί πως ανάλογοι πληθυσμοί υπήρχαν και σε χωριά βόρεια των λιμνών του Λαγκαδά. Τους Βλάχους του Λαγκαδά τους προσδιορίζει ως «Ναζαρά», δηλαδή οπαδούς του Ναζωραίοι» και άρα χριστιανούς. Αρκετοί όμως από τους χριστιανούς της περιοχής είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους εξαιτίας των καταπιέσεων και έγιναν χαϊντούκοι (κλέφτες αρματολοί). Κάποιες από τις εστίες τους θα πρέπει να βρίσκονταν στην περιοχή των Βρωμολιμνών του Σωχού. Επιπλέον, ο Τσελεμπή μας πληροφορεί πως εκείνη την εποχή οι περισσότεροι γεωργοί των χωριών της περιοχής της Δοϊράνης ήταν Βλάχοι.²⁹³ Η αναφορά σε «Ναζαρά ή Ναζαρηνούς Βλάχους» μας οδηγεί στην υπόθεση πως ίσως υπήρχαν και κάποιοι άλλοι Βλάχοι στη γύρω περιοχή, οι οποίοι είχαν ήδη εξισλαμιστεί.

Για την παλαιότερη παρουσία βλάχικων πληθυσμών μέχρι τους πρώτους οθωμανικούς χρόνους στην περιοχή λίγο βορειότερα της Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα στις περιοχές των κοιλάδων του Αξιού και του Γαλλικού ποταμού φαίνεται πως συνηγορούν και κάποιες παραδόσεις για τους Μιγιάκους. Οι Μιγιάκοι, οι παλαιοί παραδοσιακοί νομαδοκτηνοτροφικοί πληθυσμοί της περιοχής ανάμεσα στο Ντέμπαρ (Δίβρη) και το Γκόστιβαρ, στα δυτικά εδάφη της π.Γ.Δ.Μ., διατήρησαν παραδόσεις πως κάποιοι από τους προγόνους τους αποσύρθηκαν στην ορεινή αυτή περιοχή, προερχόμενοι από την περιοχή του Γαλλικού ποταμού. Οι πρόγονοι των Μιγιάκων, ένα πιθανότατα φυλετικό μίγμα σλαβόφωνων και βλαχόφωνων πληθυσμών, εγκατέλειψαν την περιοχή του Γαλλικού ίσως κάτω από την πίεση των τουρκικών εποικίσεων στην Κεντρική Μακεδονία και των προβλημάτων που δημιούργησαν σταδιακά στους χριστιανικούς πληθυσμούς της περιοχής.²⁹⁴ Ο Σωκράτης Διάκος επισημαίνει πως κάποια υστερομεσαιωνική πηγή αναφέρει την ύπαρξη, γύρω στα 1550, μίας κτηνοτροφικής πατρίας στην περιοχή της κοιλάδας του Γαλλικού, των γνωστών Μόριων Βλάχων.²⁹⁵ Αυτοί οι «βλάχικοι πληθυσμοί» σχετίζονται ίσως με τους Μαυρόβλαχους ή Μορλάκους άλλων αναφορών.

Τελευταίο απομεινάρι κάποιων ευρύτερων βλάχικων εγκαταστάσεων και οικισμών στην Κεντρική Μακεδονία θα μπορούσε να θεωρηθεί το παλιό και εγκαταλελειμμένο σήμερα Φλαμούρι της επαρχίας Λαγκαδά, λίγο βορειότερα του Σωχού. Γηραιοί κάτοικοι των γύρω χωριών θυμούνται πως οι τελευταίοι μουσουλμάνοι κάτοικοι του Φλαμουριού ήταν άλλοτε χριστιανοί. Ο Σ. Λιάκος αναφέρει πως μέχρι το 1922, πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία, οι πιο ηλικιωμένοι κάτοικοι του Φλαμουριού εξακολουθούσαν να μιλούν βλάχικα, αν και φαίνεται πως τα τουρκικά είχαν από καιρό επικρατήσει.²⁹⁶ Ενισχυτική για την παλαιότερη παρουσία Βλάχων στην ευρύτερη περιοχή είναι και η ολιγόλογη αναφορά του Δημήτριου Φιλιππίδη πως το σημερινό χωριό Λευκοχώρι της επαρχίας Λαγκαδά, το παλιό Κλέπε, ήταν άλλοτε μεγάλο βλαχοχώρι, οι κάτοικοι του οποίου είχαν εξισλαμιστεί γύρω στα 1756.²⁹⁷ Το πότε εξισλαμίστηκαν οι κάτοικοι του Λευκοχωρίου και του Φλαμουριού είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Το φαινόμενο του εξισλαμισμού στα χωριά βόρεια της λιμνολεκάνης του Λαγκαδά εξαπλώθηκε σταδιακά, γνωρίζοντας κάποιες στιγμές έξαρσης, όπως στα μέσα του 18^ου αιώνα, αλλά και με τα επαναστατικά γεγονότα στη Χαλκιδικής στα 1821-22.²⁹⁸ Σύμφωνα με οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 1771, το Φλαμούρι αναφέρεται ως τσιφλίκι με χριστιανούς κατοίκους, οι οποίοι απέδιδαν φόρο 2.900 άσπρων. Άρα ο εξισλαμισμός των κατοίκων του Φλαμουριού σημειώθηκε μετά το 1771. Σύμφωνα με κάποιο αρκετά μεταγενέστερο κατάστιχο του 1861-1862, το Φλαμούρι ήταν πια κεφαλοχώρι με 325 μουσουλμανικά σπίτια.²⁹⁹ Το 1914 στο Φλαμούρι κατοικούσαν 1.385 μουσουλμάνοι και στο Λευκοχώρι 938 μουσουλμάνοι. Και στα δύο χωριά οι κάτοικοι θεωρούνταν πια Τούρκοι.³⁰⁰ Ίσως, λοιπόν, αν οι πληροφορίες και οι σχετικές παραδόσεις ευσταθούν, τα χωριά Φλαμούρι και Λευκοχώρι ήταν κάποιοι χαμένοι συνδετικοί κρίκοι ενός παλαιότερου και ευρύτερου αριθμού βλάχικων εγκαταστάσεων στην Κεντρική Μακεδονία.Ίσως και να ήταν ό,τι απέμεινε από κάποιους άλλους βλάχικους πληθυσμούς της Κεντρικής Μακεδονίας, τους Βλαχορηχίνους ή Βλαχορυγχίνους.

289. Παπαγεωργίου, ό.π..
290. Καφτατζής, ό.π., σελ. 173.
291. Αραβαντινός, Π., «Μονογραφία περί Κουτσοβλάχων», Αθήνα 1903, σελ. 32. Η επιφύλαξη προέρχεται από την άποψη που εκφράζει ο Αραβαντινός πως από αυτόν ονομάστηκε Μπογδανία η σημερινή Μολδαβία.
292. Caranica, ό.π., σελ. 302-303.
293. Λιάκος, Σωκράτης Ν., «Τι πράγματι ήσαν οι Σκλαβήνοι (=Asseclae), έποικοι του θέματος Θεσσαλονίκης (Δρουγουβίται - Ρυγχίνοι - Σαγουδάτοι)», Μικρευρωπαϊκές Μελέτες 4, Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 146-153. Βακαλόπουλος, Απόστολος, «Ιστορία της Μακεδονίας, 1354-1833», Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 225, 227, 239. Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε., «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τόμος Α’, Αρχές και διαμόρφωσή του», έκδοση Β’, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 38, παραπέμπει: Μοσχόπουλος, Νικηφόρος, «Η Ελλάς κατά τον Εβλιά Τσελεμπή (μία τουρκική περιγραφή της Ελλάδας κατά τον ΙΖ’ αιώνα)», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 14, 1938, σελ. 503,506.
294. Cvijić, Jovan, «La peninsule Balkanique», πρώτη έκδοση Paris 1860, δεύτερη έκδοση Paris 1819, σελ. 399-398, 458-460. Capidan, Theod., «Românii Nomazi», Cluj 1926, σελ. 57. Matkovski, Aleksandar. «About the Wallachian livestock breeding organization in the Balkans with special attention to katun». Review XXXI 2, Skopje 1987, σελ. 199-221.
295. Λιάκος, ό.π., σελ. 126-153.
296. Λιάκος., ό.π., 151. Λιάκος, Σωκράτης Ν., «Η καταγωγή των Βλάχων ή Αρμάνιων», Μικρευρωπαϊκές - Βαλκανικές Μελέτες 2, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. λα. (Το Φλαμούρι συναντιέται και με τους παλαιότερους τύπους Φλαμούρ, Χλαμούρ, Χλαμούς και Αχλαμούρ).
297. Φιλιππίδης, Δημήτριος, «Η Μακεδονία ιστορικώς, εθνολογικώς, γεωγραφικώς, στατιστικώς». Εν Αθήναι 1906, σελ. 69.
298. Σιώρης, Μακεδόν.« Η ελληνορθόδοξος κωμόπολις Βυσόκα», Μακεδονικό Ημερολόγιο 1909. σελ. 200-205. Γεωργιάδης, Ηλίας Γ., «Ανθεμούς», Μακεδονικό Ημερολόγιο 1910, σελ. 318-323.
299. Δημητριάδης. Βασίλης. «Φορολογικές κατηγορίες των χωριών της Θεσσαλονίκης κατά την Τουρκοκρατία», Μακεδονικά. 1980, σελ. 426,443.
300. ΓΔΜ. Φ. 51. Στατιστική πληθυσμού και εκπαίδευσης Επαρχίας Λαγκαδά, Πίναξ εμφαίνον τον αριθμό των τουρκικών συνοικισμών της άνω περιφέρειας, 5 Απριλίου 1914.