ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ
1. ΤΑ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ
1.1. Γενικά

Κατά τη διάρκεια των τουρκικών χρόνων, στις πλαγιές του Ολύμπου και των γύρω ορεινών όγκων αναπτύχθηκε μία σχετικά μικρή σε αριθμό, αλλά πολύ δυναμική ομάδα βλάχικων οικισμών και εγκαταστάσεων, αποκομμένων κατά κάποιον τρόπο από τον κύριο κορμό των βλαχοχωριών, που την ίδια περίοδο μοιάζει να συγκεντρώθηκαν ή να αποτραβήχτηκαν κατά μήκος της Πίνδου. Kαθώς οι βλάχικοι οικισμοί και οι εγκαταστάσεις της περιοχής του Ολύμπου βρίσκονται μοιρασμένοι σε μακεδονικά και θεσσαλικά εδάφη, η ιστορία τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τόσο μακεδονική, όσο και θεσσαλική. Ωστόσο, με την ενσωμάτωση του μεγαλύτερου μέρους της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, το 1881, η περιοχή του Ολύμπου-Ελασσόνας εξαιρέθηκε και παρέμεινε στην οθωμανική κυριαρχία, ενισχύοντας περισσότερο τη μακεδονική διάσταση της ταυτότητας αυτής της ομάδας. Αν και ο όρος Ολύμπιοι Βλάχοι είναι μάλλον αδόκιμος και σίγουρα νεολογικός η χρήση σου στην παρούσα εργασία είναι απλά προσδιοριστική.

Μετά τη λήξη της επανάστασης του 1821 και στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, γύρω από τον Όλυμπο, υπήρχαν πέντε βασικά ορεινά βλαχοχώρια. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και μία μικρή ομάδα περιφερειακών οικισμών, που λειτουργούσαν είτε ως χειμαδιά, είτε ως εποχιακές αγροτοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Εκτός όμως από τα χωριά και τους περιφερειακούς οικισμούς τους, οι Ολύμπιοι Βλάχοι δημιούργησαν εγκαταστάσεις-παροικίες σε γειτονικά αστικά και διοικητικά κέντρα. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, η σταδιακή κάθοδος του ορεινού πληθυσμού είχε σαν αποτέλεσμα την παγίωση νεότερων εγκαταστάσεων-αποικιών σε γειτονικούς πεδινούς οικισμούς. Σήμερα, όλα αυτά τα χωριά, οι οικισμοί, οι εγκαταστάσεις, οι παροικίες και οι αποικίες μοιράζονται ανάμεσα στις επαρχίες Ελασσόνας, Κοζάνης και Πιερίας.

Από τα πέντε βασικά βλαχοχώρια, στην επαρχία Ελασσόνας υπάγονται δύο, το Λιβάδι ή Βλαχολίβαδο, στις νότιες πλαγιές του όρους Τίταρος, και ο Κοκκινοπλός, στις ανατολικές πλαγιές του Ολύμπου. Στο νομό Πιερίας υπάγονται η Φτέρη, η οποία βρίσκεται στη συμβολή των Πιερίων με τον Τίταρο, και η Μηλιά ή Άνω Μηλιά, στις ανατολικές πλαγιές των Πιερίων. Στην επαρχία Κοζάνης, στις δυτικές πλαγιές του Τίταρου, υπήρχε άλλοτε το Νεοχώρι. Η Μηλιά έπαψε να θεωρείται βλαχοχώρι, ίσως από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Στα μέσα περίπου του β' μισού του 19ου αιώνα, το Νεοχώρι εγκαταλείφθηκε και από τους τελευταίους κατοίκους του. Η Φτέρη εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και οι κάτοικοί της εγκαταστάθηκαν συλλογικά στο χειμαδιό που είχαν ήδη διαμορφώσει στην Καρίτσα Πιερίας. Ο Κοκκινοπλός εξακολουθεί να συγκεντρώνει ένα μικρό αριθμό κατοίκων, αν και κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι Κοκκινοπλίτες δημιούργησαν νέες εγκαταστάσεις- αποικίες στην περιφέρεια του Ολύμπου, με πιο σημαντικές τα Καλύβια Ελασσόνας και το Δίο Πιερίας. Μόνο το Βλαχολίβαδο παραμένει ακμαίο, έχοντας συγκρατήσει τους κατοίκους του. Πέρα από αυτά τα πέντε βασικά βλαχοχώρια, υπάρχουν ενδείξεις πως ο αριθμός τους ίσως ήταν κάποτε μεγαλύτερος και στην ομάδα τους ίσως συμπεριλαμβάνονταν και κάποια από τα γειτονικά χωριά, που εδώ και αρκετές γενιές θεωρούνται γκραίκικα.

Στις εγκαταστάσεις-παροικίες που δημιούργησαν οι Ολύμπιοι Βλάχοι σε αστικά, οικονομικά και διοικητικά κέντρα της γύρω περιοχής εντάσσονται τα Σέρβια της Κοζάνης, όπου ο κύριος όγκος των κατοίκων βλάχικης καταγωγής εγκαταστάθηκε εκεί κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, προερχόμενοι από τα βλαχοχώρια του Ολύμπου. Το ίδιο συμβαίνει και με την πόλη της Κατερίνη, η οποία αναπτύχθηκε σε δυναμική πολιτεία με τη μαζική εγκατάσταση και την ουσιαστικότερη συμβολή Ολύμπιων Βλάχων. Μέχρι ένα βαθμό, στην ομάδα του Ολύμπου θα πρέπει ίσως να συμπεριληφθούν και οι βλάχικες εγκαταστάσεις στην Ελασσόνα και την Τσαρίτσανη, αν και στη δημιουργία τους συνέβαλαν κατά πολύ περισσότερο Βλάχοι προερχόμενοι από τα ημινομαδικά βλαχοχώρια των Γρεβενών-Βόρειας Πίνδου. Στην ομάδα του Ολύμπου θα πρέπει ακόμη να συμπεριλάβουμε και το χωριό Άγιος Σπυρίδωνας Πιερίας, του οποίου όμως ο οικιστικός πυρήνας δημιουργήθηκε από Βλάχους της Σαμαρίνας. Το χωριό Πέτρα Πιερίας, όπως θα εξετάσουμε αναλυτικότερα θα πρέπει να ήταν άλλοτε ένα από τα βασικά βλαχοχώρια του Ολύμπου, που όμως εγκαταλείφθηκε και επανασυστήθηκε ως νεότερος οικισμός κυρίως από Αρβανιτόβλαχους, στις αρχές του 20ου αιώνα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το 1905, και σύμφωνα με τις μετριοπαθείς εκτιμήσεις των ελληνικών προξενικών αρχών στη Θεσσαλονίκη, οι Ολύμπιοι Βλάχοι αριθμούσαν 1.270 οικογένειες και περίπου 6.000 ψυχές. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν οι κάτοικοι του Βλαχολίβαδου, του Κοκκινοπλού, της Φτέρης-Καρίτσας, του Αγίου Σπυρίδωνα και ένα μέρος των Βλάχων της Κατερίνης³. Συνυπολογίζοντας, όμως, και ορισμένες άλλες ταυτόχρονες δημογραφικές αναφορές για τα βλαχοχώρια και τις εγκαταστάσεις γύρω από τον Όλυμπο, όπως και κάποιες ομάδες νομάδων Αρβανιτόβλαχων που κινούνταν στην περιοχή, αλλά και τους Βλάχους κατοίκους των Σερβίων, τότε οι Βλάχοι της περιοχής που εξετάζουμε θα πρέπει να αριθμούσαν τουλάχιστον 8.000 ψυχές, δίχως να συνυπολογίζουμε την πολυάριθμη παροικία των Ολύμπιων Βλάχων στη Θεσσαλονίκη.

3. ΑΥΕ 1908 ΑΑΚ/Ζγ, «Επιστολή Χ. Αδαμίδη, εν Αικατερίνη τη 26 Μαϊου 1905».