ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ
1.2. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Όπως ήδη έχει αναφερθεί,4 οι πρόγονοι των σημερινών Ολύμπιων Βλάχων θα πρέπει να αποτελούσαν μέρος του βλάχικου πληθυσμού που κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων στάθηκαν η αιτία να επικρατήσει το όνομα "Μεγάλη Βλαχία" για μία γεωγραφική περιοχή της κεντρικής Ελλάδας, η οποία λίγο ή πολύ ταυτίζεται με τη σημερινή Θεσσαλία. Το ερώτημα όμως που παραμένει είναι το πως βρέθηκαν να κατοικούν στην περιοχή του Ολύμπου άνθρωποι που μιλούν μία λατινογενή γλώσσα. Ο Αχιλλέας Λαζάρου ανάγει την γέννηση αυτών των λατινόφωνων πριν τον 6ου αιώνα, καθώς δεν είναι απίθανο να είχε εκλατινιστεί γλωσσικά μέρος των αρχαίων πληθυσμών, όπως οι Περραιβέοι, που ζούσαν νότια του Ολύμπου.5
Σύμφωνα με μία αρκετά ρομαντική άποψη, που δύσκολα τεκμηριώνεται, και η οποία ωστόσο ίσως αξίζει περισσότερη προσοχή και έρευνα, ένα μέρος των λατινόφωνων προγόνων των Ολύμπιων Βλάχων πιθανά προέρχονταν από την αρχαία μακεδονική πόλη του Δίου, στην πεδιάδα της Πιερίας. Η ρωμαϊκή αποικία, που δημιουργήθηκε στο Δίο, ίσως στάθηκε κέντρο εκμάθησης της λατινικής από τους γηγενείς κατοίκους και τα δημώδη λατινικά ίσως επιβίωσαν στην περιοχή, πιθανότατα σε παράλληλη χρήση με τα ελληνικά, τουλάχιστον μέχρι τον 5ο αιώνα. Όταν τον 5ο αιώνα η πόλη του Δίου ερήμωσε σταδιακά λόγω των συνεχών επιδρομών, αρχικά των Γότθων και αργότερα των Σλάβων, ο πληθυσμός της φαίνεται πως αποτραβήχτηκε προς τις γειτονικές και ασφαλέστερες ορεινές περιοχές του Ολύμπου. Το γεγονός αυτής της πληθυσμιακής μετατόπισης ίσως επιβεβαιώνεται και από την αντικατάσταση της εκκλησιαστικής επισκοπής Δίου από μία νεότερη επισκοπή με έδρα πάνω στις πλαγιές του Ολύμπου, την επισκοπή Πέτρας.6 Ωστόσο αυτή η περίπτωση δημογραφικής και εκκλησιαστικής αναδιάρθρωσης δεν πρέπει να ήταν η μοναδική που σημειώθηκε στην περιοχή του Ολύμπου εκείνες τις εποχές. Γύρω στον 7ο αιώνα και πιθανά για τους ίδιους λόγους ανασφάλειας τα Σέρβια γίνονται έδρα επισκοπής, αντικαθιστώντας μία παλαιοχριστιανική επισκοπή που είχε έδρα στο γειτονικό οικισμό της Καισάρειας. Η Καισάρεια βρίσκονταν στην περιοχή του ομώνυμου σημερινού χωριού της Κοζάνης, δίπλα στο ρου του Αλιάκμονα και ήταν ένας από τους οικισμούς που ιδρύθηκε και γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνών. Με την ενίσχυση των Ρωμαίων η Καισάρεια φέρεται να είχε αντικαταστήσει τη γειτονική Αιανή ως έδρα του «Κοινού» των Ελιμειωτών και αναφέρεται ως έδρα επισκοπής από τον 4ο αιώνα.7 Εκτός της Καισάρειας με το τόσο χαρακτηριστικό ρωμαϊκό όνομα και παρελθόν, η ύπαρξη στη γύρω περιοχή των Σερβίων και της Ελασσόνας ενός αξιόλογου αριθμού τοπωνυμίων με λατινική προέλευση έρχεται να ενισχύσει την άποψη πως τα λατινικά δεν ήταν απλά η γλώσσα της διοίκησης. Ενδεικτικό της επιβίωσης λατινόφωνων πληθυσμών ίσως είναι το γεγονός πως από το 12ο αιώνα η επισκοπή Πέτρας αναφέρεται και ως επισκοπή Σαγουδανείας. Ίσως, λοιπόν, κάπου κοντά στην Πέτρα κατοικούσαν οι πιθανότατα λατινόφωνοι εν μέρη Σαγουδάτοι του 6ου αιώνα.8
Η πρώτη, όμως, και σαφέστερη αναφορά για την ύπαρξη Βλάχων στην περιοχή του Ολύμπου μας μεταφέρεται πολύ αργότερα από την Άννα την Κομνηνή. Η οποία μας πληροφορεί για την ύπαρξη, στα 1083, ενός χωριού Βλάχων με το όνομα Εζεβάν κάπου ανάμεσα στον Όλυμπο και τον Κίσαβο.9 Το χωριό αυτό είναι πολύ πιθανό να ταυτίζεται με το χωριό Νεζερός, τη σημερινή Καλλιπεύκη, στις νότιες πλαγιές του Ολύμπου. Στις αρχές του 13ου αιώνα (1212), από βυζαντινές και πάλι πηγές, η παρουσία του βλάχικου στοιχείου στην περιοχή της Ελασσόνας, νότια του Ολύμπου, μοιάζει να είναι σίγουρη και μάλλον αξιόλογη.8 Ο Γ. Κορδάτος αναφέρει πως το 1461, μετά την επικράτηση των Οθωμανών, στις βόρειες πλαγιές του Κίσαβου προς την κοιλάδα των Τεμπών υπήρχε ακόμη κάποιος βλάχικος πληθυσμός. Αυτούς μάλιστα τους Βλάχους θεωρεί ως πρώτους πιθανούς οικιστές της Αγιάς, των Αμπελακίων και της Καρίτσας Λάρισας.10
4. Βλέπε κεφάλαιο: "Οι Βλάχοι της Νότιας Πίνδου. Ασπροποταμίτες και Μαλακασιώτες".
5. Λαζάρου, Α., "Βαλκάνια και Βλάχοι", Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, Αθήναι 1993, "Οι Βλάχοι του Ολύμπου", σελ.34-43, "Η εξέγερση των Λαρισαίων το 1066", 44-73.
6. Καϊμακάμης, Βασίλης, "Οι Ελληνόβλαχοι (Κουτσόβλαχοι), Κοκκινοπλός το βλαχοχώρι του Ολύμπου", Μαίανδρος, Θεσσαλονίκη 1984, σελ.59.
7. Έκδοσις Νομαρχίας Κοζάνης, «Γνωριμία με τον Νομό Κοζάνης», Θεσσαλονίκη 1970, σελ.21, 330-333.
8. Βλέπε κεφάλαιο: "Μογλενά".
9. Κομνηνή, Άννα, "Αλεξιάς", τόμος Α', Άγρας, Αθήνα 1990, σελ.198. Winnifrith, T.J. "The Vlachs, the history of a balkan people", Duckworth, London 1987, σελ.111.
10. Αδάμου, Γιάννης Αθ.-Κοινότητα Κοκκινοπλού, "Ο Κοκκινοπλός", Κοκκινοπλός 1992, σελ.28.
11. Κορδάτος, Γ., "Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς", εκδόσεις 20ος αιώνας, Αθήνα 1960, σελ.459.
