ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ
1.1. Τα βλαχομογλενίτικα χωριά

Σήμερα, (1997), υπάρχουν επτά μογλενίτικα βλαχοχώρια. Στην επαρχία Παιονίας, είναι τα εξής: το Σκρα (στα βλάχικα Λιούμνιτσα ή Λουμνίτσα), η Κούπα και η Κάρπη (στα βλάχικα Τσιρναρεάκα ή Τσερναρέκα). Στην επαρχία Αλμωπίας υπάρχουν: ο Αρχάγγελος (Όσσιανη), η Λαγκαδιά (Λούντζενη ή Λουγκούντσα) και η Περίκλεια (Μπιρισλάβ). Στο γειτονικό έδαφος της π.Γ.Δ.Μ. βρίσκεται η Χούμα ή Ούμα. Στην επαρχία Αλμωπίας, μογλενίτικη βλάχικη καταγωγή είχαν και οι παλαιότεροι κάτοικοι της Νώτιας, γνωστής και ως Νάντα ή Νόντι. Αν και στα 1759 οι παλαιότεροι κάτοικοι της Νώτιας είχαν εξισλαμιστεί, εξακολουθούσαν να μιλούν τα μογλενίτικα βλάχικα μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών, όταν οι περισσότεροι από αυτούς εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Ανατολική Θράκη, στην Τουρκία. Μογλενίτικη βλάχικη καταγωγή φαίνεται πως είχε και ένα τουλάχιστον μέρος των προγόνων των κατοίκων και ορισμένων άλλων χωριών στη γύρω περιοχή. Σε κάποια από αυτά η παλαιότερη παρουσία Βλαχομογλενιτών θα πρέπει να θεωρείται σίγουρη, όπως στην Καστανερή Παιονίας (Μπαραβίτσα, Μπαροβίτσα ή Μπαρόβιστα), στα Τρία Έλατα Αλμωπίας (Λέσκοβα), και στα χωριά Κόνσκο (Konsko) και Σερμενίν (Sermenin) στην π.Γ.Δ.Μ..²⁷⁵ Για κάποια άλλα χωριά, όπως η Γρίβα Παιονίας (Κρόβα, Κρίβα ή Κριβάνι), η Κρώμνη Γιαννιτσών (Κορνισόρ ή Κορνιτσέλοβο) και η Φούστανη Αλμωπίας, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις πως ίσως κάποτε κατοικούσαν και σε αυτά κάποιοι Βλαχομογλενίτες που αφομοιώθηκαν. Στην περίπτωση μάλιστα της Κρώμνης, το παλιό της όνομα Κορνισόρ. που στα βλάχικα σημαίνει «μικρή κρανιά», έρχεται να ενισχύσει τις πιθανότητες. Ανάλογες ενδείξεις υπάρχουν και για χωριά στο γειτονικό έδαφος της π.Γ.Δ.Μ., προς την περιοχή του Τίκβες, όπως το χωριό Ράντινα (Radnja) ²⁷⁶, και προς την κοιλάδα του Αξιού, όπως στο χωριό Νεγκόρτσι (Negorci).²⁷⁷

Εκτός από τα επτά βασικά σήμερα βλαχομογλενίτικα χωριά και την παλιά Νώτια, σε όλα τα υπόλοιπα χωριά που αναφέρθηκαν η αφομοίωση των βλαχόφωνων ομάδων ανάμεσα στους γειτονικούς σλαβόφωνους πληθυσμούς σημειώθηκε σταδιακά και συντελέστηκε από τα μέσα του 19^ου αιώνα μέχρι, το αργότερο, τα πρώτα χρόνια του 20^ου. Στην περιοχή των Μογλενών υπάρχουν άλλοι δύο βλάχικοι οικισμοί, τα Μεγάλα Λιβάδια και τα Μικρά Λιβάδια, των οποίων όμως οι κάτοικοι δεν είναι Βλαχομογλενίτες. Τα Μεγάλα και τα Μικρά Λιβάδια είναι ορεινές κοινότητες ημινομάδων Βλάχων που είχαν έρθει, από τα τέλη του 18^ου αιώνα και μετά, από τη Γράμμουστα, τη Μοσχόπολη, το Περιβόλι και τη Σαμαρίνα. Σήμερα, ως οικισμός και κοινότητα υπάρχουν μόνο τα Μεγάλα Λιβάδια. Μαζί με τα Βλαχομογλενά θα πρέπει να εξεταστεί και η περίπτωση της βλάχικης εγκατάστασης στη γειτονική πόλη της Γευγελής, καθώς η πόλη αυτή υπήρξε το οικονομικό και διοικητικό κέντρο των Βλάχων των Μογλενών για μία μακρά σειρά δεκαετιών.

275. Βακαλόπουλος, Κ.Α., «Νεώτερη ιστορία της Μακεδονίας», 1986, σελ. 56.
276. AYE 1905, ΑΑΚ/Β Προξενείο Θεσσαλονίκης, Λ.Δ Κορομηλάς προς το επί των Εξωτερικών Β. Υπουργείο, 20 Φεβρουάριου 1905, αρ.πρ. 629.
277. Haciu, Anastase Ν., «Aromanii», Focsani 1936, σελ. 237.