Οι Μητροπόλεις και η διασπορά των Βλάχων
Μελέτες για τους Βλάχους - 2ος τόμος
σκληρό καπάκι 25Χ18 εκ
520 σελίδες, 10 πρωτότυποι έγχρωμοι χάρτες
224 παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες
Εκδόσεις Ζήτρος - Θεσσαλονίκη 2000
Προλογική Εισαγωγή του καθηγητή Γιάννη Ζ. Δρόσου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
του Καθηγητή Γιάννη Ζ. Δρόσου,
Διευθυντή του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης
Μελέτες για τους Βλάχους Δ`
Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων
Στο δεύτερο αυτό τόμο της ενότητας “Μελέτες για τους Βλάχους” επιχειρείται η καταγραφή των μητροπολιτικών οικισμών των Βλάχων, παράλληλα με τη λεπτομερή εξέταση των εξόδων και της διασποράς τους στη Βαλκανική. Η έρευνα οδηγεί σε μία εναλλακτική προσέγγιση της βλάχικης ταυτότητας. Η μελέτη των Βλάχων δεν είναι η μελέτη μίας αέναης και διακριτής γλωσσικής ομάδας, αλλά η ίδια η ιστορία του σταδιακού και μεταλλασόμενου εκλατινισμού και απολατινισμού των Νότιων Βαλκανίων. Στην ιστορία των Βλάχων οι πληθυσμιακές μετακινήσεις και η διασπορά αποτέλεσαν σταθερά γνωρίσματά τους, τόσο όσο και η λατινοφωνία τους.
Με ορόσημο το 1769, έτος της πρώτης “καταστροφής” της Μοσχόπολης, οι Βλάχοι ξεκινούν την πλέον βεβαιωμένη “Διασπορά” τους από το Νότο προς το Βορρά. Μεγάλες ή μικρότερες ομάδες εγκαταλείπουν το μητροπολιτικό τους χώρο στη ραχοκοκαλιά της Πίνδου, προς τον ορίζοντα των Βαλκανίων και ακόμη πιο πέρα. Πλημμυρίζουν τα μακεδονικά εδάφη, δημιουργώντας νέους οικισμούς στα ορεινά και παροικίες στις αναπτυσσόμενες πολιτείες. Φτάνουν στις πλαγιές της Ροδόπης, του Δυτικού Αίμου και τις πολιτείες της Βουλγαρίας. Εδραιώνουν εγκαταστάσεις στις πόλεις του Κοσόβου και της Σερβίας. Περνούν το Δούναβη και το Σάβο και ενισχύουν τις ελληνορθόδοξες παροικίες στα εδάφη των Αψβούργων και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Η εξιστόρηση και η αποτύπωση της πυκνής βλάχικης διασποράς καταδεικνύει το γεγονός πως η ίδια η Ελλάδα αποτελεί την αναμφισβήτητη “Μητρόπολη των Βλάχων”.
Η έρευνα έρχεται να καταρρίψει αρκετά μυθεύματα. Καταδεικνύει το γεγονός πως στους νεότερους χρόνους οι Βλάχοι δεν αποτελούσαν μία περιθωριακή ομάδα παραδοσιακών ορεσίβιων νομαδοκτηνοτρόφων. Αν και η σχέση τους με την κτηνοτροφία έχει τις ρίζες της στο μεσαίωνα, οι νομαδοκτηνοτρόφοι Βλάχοι αποτελούσαν ένα μόνο μέρος του μωσαϊκού τους Από τις αρχές του 17ου αιώνα και καθώς οι βλάχικοι πληθυσμοί άρχισαν να κάνουν σταδιακά πιο αισθητή την παρουσία τους στο βαλκανικό στερέωμα, παρουσιάζονται τόσο ως παραδοσιακοί ορεσίβιοι νομαδοκτηνοτρόφοι και κατ΄ επέκταση ως ικανότατοι πολεμιστές (αρματολοί και κλέφτες), όσο και ως αστοί πραματευτάδες, (εμποροβιοτέχνες, επαγγελματίες και μεταπράτες) και κατ΄ επέκταση ως φορείς οικονομικής και πνευματικής δράσης. Μέσα από αυτές τις σελίδες γίνεται κατανοητό πως το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν των Βλάχων ήταν το πιο σημαντικό και το πλέον καθοριστικό για την ταυτότητά τους.
Ιδιαίτερα στις μητροπολιτικές περιοχές της Πίνδου και των προεκτάσεών της η νεότερη και ταυτόσημη ιστορική πορεία των βλαχόφωνων και των ελληνόφωνων πληθυσμών, η κοινή συμμετοχή τους στα αρματολίκια και στην επανάσταση του 1821, όπως και στις επαναστατικές κινήσεις που ακολούθησαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Βλάχων στα οικονομικά και πολιτισμικά δρώμενα, η κοινή εξέλιξή τους και η πολιτική ταύτισή τους δεν άφησαν πολλά περιθώρια για την εδραίωση των διασπαστικών τάσεων. Σε αντίθεση με τις όποιες παρεμβάσεις οι Βλάχοι ενισχύουν μέχρι και σήμερα τη βαλκανική διάσταση της Ρωμιοσύνης και της Νεότερης Ελλάδας. Τελικά, ανεξάρτητα της γλωσσικής τους ταυτότητας, η ιστορική εξέλιξη των ίδιων των Βλάχων επιβεβαιώνει την όσμωση ανάμεσα στους ελληνόφωνους και τους βλαχόφωνους πληθυσμούς και το αβάσιμο της στερεοτυπικής αντιμετώπισής τους ως μειονότητα.
Με τη χάραξη των συνόρων στα Βαλκάνια, από 1912 και μετά, η συντριπτική πλειοψηφία των Βλάχων αποκτά και την ταυτότητα του Έλληνα πολίτη πέρα από αυτή που είχαν ως συστατικά μέλη της Ρωμιοσύνης. Το σύνολο σχεδόν των βλάχικων μητροπόλεων κατά μήκος της Πίνδου, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως η περίφημη άλλοτε Μοσχόπολη, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ίδιας της Ελλάδας. Σε αντίθεση με τη δημογραφική εικόνα των Βλάχων στις γύρω Βαλκανικές Χώρες, στη σύγχρονη Ελλάδα οι ορεινοί μητροπολιτικοί οικισμοί όλων των Βλάχων συνυπάρχουν μαζί με ένα μεγάλο πλήθος νεώτερων βλάχικων εγκαταστάσεων στα πεδινά μέρη και τα αστικά, οικονομικά και διοικητικά κέντρα που εκτείνονται από τη Θράκη μέχρι τη Ρούμελη.
Το έργο αυτό με την αντικειμενικότητα και την αμεροληψία που το χαρακτηρίζει, ανοίγει ένα νέο δρόμο, πολύ ομαλότερο, για την έρευνα γύρω από τους Βλάχους και βοηθά στην ανάπτυξη και την παγίωση μίας επιστημονικής συζήτησης σε χαμηλούς τόνους ηρεμίας και καλής πίστης.
Γιάννης Ζ. Δρόσος
Διευθυντής Ι.Α.Α.
